De geschiedenis van Postmortale Fotografie

Postmortale fotografie (het fotograferen van overledenen) is nog voor veel mensen onbekend. Omdat ik als afscheidsfotograaf benieuwd was naar de oorsprong van deze vorm van fotografie ben ik op onderzoek uit gegaan. Zo kwam ik er achter dat postmortale fotografie al ruim 150 jaar bestaat en werd gebruikt om overledenen te herinneren. Maar ook in de 21e eeuw bestaat deze vorm van fotografie nog steeds. In deze blog beschrijf ik het ontstaan van postmortale fotografie.

De allereerste fotografen hadden een slogan: “Secure the shadow, ere the substance fades.” (“Beveilig de schaduw, voordat de substantie vervaagt”). Deze slogan werd geïntroduceerd niet lang nadat Louis Daguerre zijn daguerreotypie (een vroege fotografische methode uit de eerste helft van de 19e eeuw) had uitgevonden. In eerste instantie lijkt deze slogan misschien onheilspellend, maar weerspiegelt de realiteit van het Victoriaanse leven (1837-1901). In een tijdperk vóór antibiotica, toen de kindersterfte enorm steeg (en er in Amerika de burgeroorlog woedde) was de dood voortdurend aanwezig .
De kindersterfte in deze periode was vrij hoog: vaak overleden meerdere kinderen binnen een gezin. Mede daardoor zijn er veel postmortale foto’s van kinderen gemaakt. Voor de ouders was dat vaak de enige afbeelding van hun kind.

Een manier van het herdenken van de doden was het maken van een postmortale foto.

Postmortale fotografie ontstond uit postume portretten

Postmortale fotografie is voortgekomen uit postume portretten, een manier van schilderen waarin rijke Europeanen (en later ook Amerikanen) overleden familieleden herdenken door ze af te beelden naast een hele reeks symbolen, kleuren en gebaren die met de dood te maken hebben. Hoewel de mensen (meestal kinderen) in deze afbeeldingen er redelijk gezond uitzien, gaf de aanwezigheid van een dode vogel, een doorgesneden koord, hangende bloemen of een drievingerige greep (een verwijzing naar de heilige drie-eenheid) vaak aan dat het onderwerp was overleden . Dit soort afbeeldingen, populair in de 18e en vroege 19e eeuw, dienden als gekoesterde herinneringen aan lang vervlogen geliefden.

Rond 1840 begon de productie van herdenkingsafbeeldingen zich echter te verplaatsen van de studio van de kunstenaar naar de fotostudio. Niet langer waren de rijken de enigen die zich beelden konden veroorloven van dierbaren, in leven of dood. Fotostudio’s verspreidden zich in de jaren 1850 snel en postmortale fotografie bereikte een paar decennia later zijn hoogtepunt. En terwijl schilderijen misschien grote sommen geld hebben gekost, en daguerreotypie vaak luxe waren, kostten andere vormen van fotografie die werden ontwikkeld (ambrotypie en tintypen) soms maar een paar centen.
Met deze verdere ontwikkeling van de fotografie werd het mogelijk om meerdere afdrukken te maken en die naar familie en kennissen te sturen, omdat die vaak vanwege de grote afstanden niet bij de begrafenis aanwezig konden zijn.

Voor de Victorianen was de postmortale foto slechts een onderdeel van een veel uitgebreider rouwritueel waarbij het huis en lichaam vaak werd bedekt met zoveel zwarte crêpe (doeken van zijde, katoen of wol) als men zich kon veroorloven. Maar ook meer intieme handelingen zoals de overledene wassen en over de overledene waken tot aan het vergezellen naar het graf behoorden tot dit ritueel.

Spiegels met herinneringen

Vroege foto’s werden soms ‘spiegels met herinneringen’ genoemd, en de Victorianen zagen het fotograferen van de doden als een manier om de herinnering aan een familielid te bewaren. Foto’s van de doden werden bewaard als aandenken, tentoongesteld in huizen, naar vrienden en familieleden gestuurd, in medaillons gedragen of zelfs als zakspiegels gedragen.

Het fotograferen van overleden mensen was wel een lastige aangelegenheid. Het vereiste zorgvuldige manipulatie van het lichaam, de rekwisieten en de uitrusting. Dat was zowel het geval in de studio van de fotograaf maar ook bij de overledene thuis. Hoewel de meeste postmortale afbeeldingen de doden tonen die in een bed of kist liggen, werden dode kinderen ook vaak in de schoot van een moeder gelegd om ze rechtop te houden. Volwassenen werden wel het vaakst getoond in doodskisten, maar ook af en toe gefotografeerd in stoelen of met een boek (of iets anders).
Na de fotosessie manipuleerden fotografen ook regelmatig de fotoafdruk om de blik van de overledene minder ‘dood’ te laten lijken (om de huid wat donkerder te maken). Soms werden er zelfs pupillen op de gesloten oogleden getekend.

Er gaan veel mythes over postmortale foto’s rond op internet. Eén van de grootste onwaarheden is dat er heel veel fotoalbums zijn uit de Victoriaanse tijd waarin alleen maar dode personen als levend zijn afgebeeld. Dat kan niet juist zijn omdat de Victorianen er helemaal geen probleem mee hadden om dode mensen als dood te laten zien.

Pinterest staat vol met zogenaamd dode mensen terwijl die mensen levend zijn

Pinterest en andere websites staan vol ​​met afbeeldingen van levende mensen waarvan wordt gezegd dat ze dood zijn. Soms compleet met uitgebreide (maar onjuiste) uitleg van de de manieren hoe de lichamen overeind worden gehouden. Er wordt regelmatig verwezen naar de Postmortale Fotografie uit de 19e eeuw en hoe de lichamen overeind zouden worden gehouden.
Maar de Victorianen gebruikten juist helemaal geen snaren, draden, armaturen of iets anders om de overledenen rechtop te houden. Ze gingen juist heel respectvol om met de overleden personen.

Vroeger zagen de doden er beter uit

Tegenwoordig verlengen we het leven door medicijnen en maatregelen die er in de 19e eeuw niet waren. Behalve kinderen die stierven door uitdroging of door virussen die opvallende huiduitslag achterlieten, of volwassenen die bezweken aan kanker of extreme ouderdom leken de doden vaak behoorlijk gezond te zijn in de 19e eeuw.

Postmortale fotografie eindige min of meer rond 1930

Postmortale fotografie eindigde min of meer als een gangbare praktijk in de jaren dertig. Het werd toen minder normaal om langere periode openbaar te rouwen. Ook kwamen er medicijnen en meer gezondheidszorg waardoor de kindersterfte afnam.

Internet staat vol met foto’s van overleden beroemdheden.

Er zijn heel veel foto’s te vinden op internet van overleden beroemdheden. Met deze willekeurige opsomming van beroemdheden en hun sterftejaar geef ik aan dat het fotograferen van overleden mensen al vanaf de 19e eeuw voorkomt.
James Brown (2006)
Elvis Presley (1977)
BB King (2015)
Martin Luther King (1968)
Jos Brink (2007)
Mahata Gandi (1948)
Princess Grace of Monaco (Grace Kelly) (1982)
Bruce Lee (1973)
Hank Williams (1953)
Marvin Gaye (1984)
Moeder Teresa (1997)
Bill “Bojangles” Robinson (1949)
Abraham Lincoln (1865)
Etta James (2012)
Eva Perón (1952)
Jesse James (1882)
Nelson Mandela (2013)
Vladimir Lenin (1942)
Boris Yeltsin (2007)

In 21e eeuw steeds meer Postmortale fotografie

Tegenwoordig zijn verschillende bedrijven gespecialiseerd in het maken van foto’s van doodgeboren baby’s of pasgeborenen. Denk aan Stichting Stil of Make A Memory . Mensen willen hun herinneringen vasthouden en niet laten vervagen.

Opkomst fotografie bij uitvaarten

Omdat we het, mede doordat tegenwoordig iedereen een camera bij zich draagt in zijn telefoon, steeds normaler vinden alles te fotograferen is het fotograferen van een uitvaart ook steeds gangbaarder. Dat blijkt ook wel uit samenwerkingen als DuPhoafscheid (voorheen bekend als Nederlands Collectief van Afscheidsfotografen) en Afscheidsmomenten waarin verschillende afscheidsfotografen hun krachten bundelen in een samenwerking om zo aan landelijk dekkend netwerk van afscheidsfotografen neer te zetten.

Afscheidsfotografie kan ook zonder Postmortale Fotografie

In deze blog beschrijf ik de geschiedenis van postmortale fotografie. Daardoor heb ik het natuurlijk over het fotograferen van overleden mensen. Het is en blijft altijd de keuze van de familie of er daadwerkelijk foto’s worden gemaakt van een overleden persoon.
Als afscheidsfotograaf zal ik, net als mijn collega’s, altijd de keuze aan de nabestaanden laten. Ja, het is mogelijk dat er foto’s worden gemaakt van de overledene of bij het sluiten van de kist. Maar dit is altijd alleen wanneer het de wens van de familie is.
Een afscheidsreportage is ook waardevol zonder dat er postmortale foto’s zijn gemaakt.

Wat is uw mening over Postmortale Fotografie? Deel uw reactie.

Wat is uw mening over Postmortale Fotografie? Of heeft u een opmerking? Laat het achter in de reacties onder deze blog.